Hititlerin dinsel merkezi "Nerik" olduğu düşünülen Oymaağaç Höyük ve çevresi ile ilgili 2005 Ağustos-Eylül ayları arasında Berlin Üniversitesinden Rainer Czichon ve arkadaşlarınca yapılan yüzey araştırması raporu.
|
|
1. Giriş
2. Arkeoloji raporu
3. Jeoloji raporu (özet)
4. Botanik raporu (özet)
|
|
GİRİŞ
|
T.C.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü’nün izinleri ve Adana müzesinden gelen bakanlık temsilcisi
Sayın Ayşe Ersoy’un çok büyük desteği ile 07 -29 Eylül 2005 tarihleri
arasında Vezirköprü - Oymaağaç çevresinde yüzey araştırmasının ilk
aşaması yapıldı. Hem arkeologlar hem de Fen Bilginlerince
gerçekleştirilen enterdisipliner araştırma projesi bizim umduğumuzdan
daha verimli oldu. Oymaağaç Höyüğü, içinde Hitit İmparatorluğunda önemli
rol oynayan bir şehir sakladığını özellikle mühür ve tablet buluntular
doğrulamış oldu. Ilk defa Samsun ilinde çivi yazılı tablet parçaları ve
hiyeroglifli yazılı mühür baskıları bulundu. Ikinci aşamada Oymaağaç’ın
çevresinde başladığımız arkeolojik ve jeolojik araştırmaları eklediğim
haritada çizdiğim bölgede devam etmek istiyoruz. Aynı zamanda jeofizik
metodlar, (jeomanyetik ve radar) kullanmayı düşünüyoruz. Ayrıca
Vezirköprü’deki ilgilenenler için öğretmenevinde ya da Fazıl Ahmet Paşa
Halk Kütüphanesi’nde (Taşmedrese) Anadolu ile ilgili konferanslar
vermeyi planlıyoruz.
|
Ayrıca aşağıdakı kişiler ve organizasyonlara çok teşekkür etmek istiyoruz:
+ Prof. Dr. Önder Bilgi, Ikiztepe Kazı Başkanı, Istanbul Üniversitesi
+ Muhsin Endoğru, Samsun Müze Müdürü
+ Menderes Alan, Samsun Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürü
+ Osman Özer, Vezirköprü Belediye Başkanı
+ Sebahattin Güneş, Öğretmen Evi Müdürü
+ Bekir Taşci, Kadır Mert, Murat Alankuş, Kadastro Müdürlüğü - Vezirköprü
+ Necdet Iğci, Kütüphane Müdürü Vezirköprü
+ Vezirköprü Orman Işletme Müdürlüğü
+ Bünyamin Kıvrak ve Şaban Buyantemur Öğretmenler, Vezirköprü
+ Türk Konsolosluğu - Berlin
+ Marlis Hey-Dincer, Alman Büyükelciliği Kültür Bölümü, Ankara
|
2. ARKEOLOJİ RAPORU
|
|
OymS 01:
Oymaağaç Höyük
araştırmalarımızın ana noktası hem „Zalpa“ hem „Nerik“ ile özdeşleşen Oymaağaç Höyük oldu (Res. 1, 2).
|
|
|
|
Z. Kızıltan’ın haritasında 59 nolu olarak
belirtilen Oymaağaç Höyük Vezirköprü’nün 7 km kuzeyindedir (Res. 3).
Oymaağaç Höyük, Çal Sırtı ile Oymaağaç vadisi arasındadır. Altınkaya
Barajı yapılmadan önce Vezirköprü’den Alaçam’a kadar giden yolun
kenarında bulunuyordu. Güney tarafında Şörlentepe ile birleşir. |
|
|
Ilk
olarak Oymaağaç Höyüğün 200 x 190m merkezi bir Zeiss Totalstation ile
ölçtük ve Vezirköprü Kadastro Müdürlüğü’nün yardımı ile Türkiye’nin
koordinat ağı içine aldık. Höyüğün batı ve güney tarafında erozyondan
dolayı oluşan kesitte, yerleşme tabakaları görülmektedir. Hem batı hem
de güneyde 30-40 cm kalınlığında yangın tabakası (Res. 5) büyük bir
ihtimalle bütün Höyüğü kaplıyor olabilir. Büyük olasıkla bu yerleşme
büyük bir yangınla tahrip edilmişti. Belki Oymaağaç Höyüğün içinde
saklanan bir Hitit şehiri (ms. Nerik) Kaşkalar tarafından fethedildi.
|
|
|
B. Alkım ve Ö. Bilgi’nin 30 yıl önce keşfettiği tünel (potern)
şimdi toprak ile doldurulmuştur. Prof. Bilgi’nin bize verdiği krokiye
göre sözü edilen potern höyüğün doğu tarafındaydı. Bugün tünelin yeri
iki büyük kapı eşiğinden belirlenebilir (Res. 6). Höyüğü topografik
özelliklerine göre 9 bölge (sample areas) ayırdık. Her bölgede çanak
çömlekleri ve küçük buluntuları titizlikle topladık. Çanak - çömlek
parçaları, Eski Tunç Çağı (Res. 7) |
|
|
|
|
Eski Asur/Eski Hitit (Res. 8), Hitit Imparatorluk (Res. 9) ve Demir Çağı’na (Res. 10) aittir. |
|
Ayrıca çok enteresan küçük
buluntular elimize geçti: üç adet çivi yazılı Hitit İmparatorluk tablet
parçaları (bir kurban listesi ve tarihi bir metin; Res. 11), beş
hiyeroglif yazılı mühür baskısı ile bir bulla (Res. 12), üzerinde eski
Hitit mühür baskısı olan bir kulp parçası (Res. 13) |
|
|
|
|
Eski Tunç Çağına ait pişmiş
toprak bir kadın idolü (Res. 14), bir sapan taşı (Res. 15) ve bir kaç
tane çeşitli mühür baskılı çanak çömlek parçaları (Res. 16). Benzerleri
Gordion’un Demir Çağı tabakalarında bulunuyordu (M.Ö.8.yy). |
|
|
|
|
|
OymS 02: Adatepe
[GPS: 331m; N 41°10’22.2“ – O 35°27’44.6“]
Z. Kızıltan’ın haritasında Adatepe 130 nolu olarak yazılmıştır
(Res. 3). 800 x 500 m büyüklüğünde ve bugün bomboş olan tepede (Res.
17, 18) birisi modern, diğeri antik olmak üzere iki tane taş ocağı var.
|
|
Tepenin
üstünde taş aletler (silex), ETÇ çanak çömlek ve maden curuf parçaları
bulunuyordu. Ayrıca Adatepe’de bulunan bir takım slex aletler ve paralar
öğretmen B. Kıvrak’ın özel kolleksiyonunda bulunuyor.
|
|
|
|
|
OymS 03: Şörlentepe
Oymaağaç Höyüğün güney tarafında bulunan Şörlentepe (Res. 19)
Kızıltan’ın haritasında 60 nolu olarak gösterilir (Res. 3). 1:25000
topografik haritasında Şörlentepe ile Oymaağaç Höyük karıştırılmış (Res.
20). Çok otlu bir yüzey olduğu için yogun bir araştırmadan vazgeçtik.
Bize göre Şörlentepe Oymaağaç Höyüğün aşağı şehri olabilir.
|
|
OymS 04: Oymaağaç Mezarlığı -
[GPS: 268m; N 41°12’00.3“ – O 35°26’29.9“]
Oymaağaç’tan 250 m ileride Adatepe’ye giden yolun sağ ve sol
tarafında 500 x 250 m modern bir mezarlık var (Res. 20). Mezarlar
arasında Bizans sütunlar ve çanak çömlek parçaları bulduğu icin modern
mezarlıgın Bizans yerleşme yerinde inşaa edildiğini tahmin ediyoruz. |
|
|
OymS 05: Çaltepe Doğu
[GPS: 344m; N 41°12’58.6“ – O 35°24’38.3“]
441 m yüksek olan Çaltepe’nin doğu inişinde antik bir taş
ocağı bulundu. (Res. 21.) Taş ocağı (ile aşağıdakı pınar arasında az
sayılı geç antik döneme ait çanak çömlek parçaları topladık. (Res. 22.) |
|
|
OymS 06: Karşıtarla Doğu - [GPS: 222m; N 41°12’55.7 – O 35°25’19.7“]
Altınkaya Barajına giden yolun batı tarafında 200 x 120 m bir
bölgede Demir Çağına ait çanak çömlek parçaları topladık. Burada
herhalde Oymaağaç Höyüğüne bağlı bir kasaba bulunuyordu. |
|
|
OymS 07: Adatepe-Tepecik
[GPS: 306m; N 41°10’51.2“ – O 35°27’12.4“]
Adatepe köyünün kuzey kenarında 125 x 175 m „Tepecik“ isimli
bir yerleşme yeri inceledik (Res. 23, 24). Bu düzgün höyükte sadece
ETC’de yerleşmesi görüldü. |
|
|
Adatepe-Tepecik höyüğü
üzerinden çok miktarda çanak çömlek ile enteresan küçük buluntular ele
gecti: iki tane taş çekici (Res. 25,26), üç büyük ve bir küçük ağırlık
(Res. 27) ve bir tane ağırşak (Res. 28). Demek ki Adatepe-Tepecik’te
Ikiztepe gibi tekstil sanayı önemli bir rol oynadı. |
|
|
|
|
|
|
OymS 08: Dökme Tepe, Kayalı
[GPS: 304m; N 41°10’05.5“ – O 35°29’30.3“]
Çorak Dere’nin kuzey kıyısında olan Dökme
Tepesinde eski bir taş ocağın yanında bir kaya mezarlığı bulunyordu
(Res. 29). Maalesef bütün kaya mezarları uzun zamandan beri açılıp
tahrip edilmişti (Res. 30). |
|
|
Mezarların tam karşısında bir
tümülüs var. O da tahrip edilmişti. Onun çevresinde hiç çanak çömlek
bulunmadığı için tümülüsün hangi döneme ait olduğu saptanmamıştır (Res.
31). |
|
OymS 09: Köristan Sırtı Kuzeydoğu [GPS: 448m; N 41°11’04.4“ – O 35°28’50.9“]
Vezirköprü’den Samur köyüne giden yolun kenarında Akören
çıkışında az sayılı çanak çömlek toplandı (Res. 32). Fakat belli bir
yerleşme yeri değildir. |
|
|
|
OymS 10: Uluçay Heyelan Çeşme [GPS: 277m; N 41°09’08.9“ – O 35°28’19.9“]
Vezirköprü’den Kayalı Mah. istikametine doğru gidildiğinde 1km
sonra bir çeşme görülür (Res. 33). Çeşme duvarının içinde arapça yazılı
bir taşın yerleştirildiği görüldü. Daha detaylı bakıldığında bu taşın
bir Bizans mezar taşı olduğu görülüyor (Res. 34). Yakın çevrede bulunan
taş temellerden anlaşıldığına göre bir kilise olduğu tahmin edilen
gelmiş bir taş olabilir. |
|
|
|
OymS 11: Cami Tepe, Kayalı Mah. [GPS: 324m; N 41°09’52.0“ – O 35°29’34.5“]
Uluçay’ın dağlardan tam çıkış’ta 100 x 75 m Cami tepesi
bulunuyor (Resimler 35, 36). Güney-doğusunda bir çiftlik güney batısında
bir çöplük var. En fazla çanak çömlek parçaları Cami Tepe’nin Uluçay’a
bakan batı tarafında toplandı. |
|
|
|
OymS 12: Kayalı Mah. Doğu
[GPS: 270m; N 41°09’40.9“ – O 35°29’41.4“]
Cami tepe‘nin 500 m doğu istikametinde Kavak Dere’nin
yukarıdakı inişlerde (Res. 37, 38) herhalde bir mezarlık’tan gelen geç
antik çanak çömlek parçaları bulundu. |
|
|
Vezirköprü Cumhuriyet Mahallesi
Vezirköprü mezarlığın güneydaki Cumhuriyet Mahallesinde ilginç
geç antik taşlar keşfettik (Resimler 39-42). Yazı ve resim dolu olan
bir mezar taşının sadece yarısı bulundu (Resim 39). Mahallede oturan
insanlara göre bölgede zaman zaman yapılan inşaat kazılarında zengin
mezarlara raslanıyor. Iyi ki B. Kıvrak inşaat sahibinden mezarlardan
gelen küçük buluntuları (ms. altın yüzük, para, cam şişeler) almış,
yoksa Vezirköprü’nün tarihi için önemli bir bölüm kaybolmuş olacaktı.
|
|
|
|
|
|
3. JEOLOJI YÜZEY ARAŞTIRMASI (ÖZET)
|
Arkeolojik
yüzey araştırmanın yanında Oymaağaç‘ın çevresinde jeolojik araştırmalar
da yapıldı ve sonuçları 1:25000 ölçekli bir haritada çizildi.
Paläozoik, mesozoik ve kämozoik taş seriler bulundu. Samsun Müzesi'nin
izni ile bir kaç tane taşlar petrografik analizler için Almanya’ya
götürüldü. Orta Pontus dağları içinde olan çalışma yeri 25 x 15km
büyüklüğünde olan Vezirköprü tortu havzasıdır. Jeomorfolojik açıdan
bakıldığında bu bölge 3m NN bir gövde bölgesinden karakterize ediliyor.
Şimdiki drenaj sistemi bu gövde bölge içine kesildi. Oymaağaç’ın
batısında olan Kızılırmağa drenaj yapan Oymaağaç Deresi 230 ile 200mNN
arasında bir teras yapıyor. Bu terasın içinde en genç dereler 6m
derinliği kadar girmişti (Res. 1). En eski taşlar Oymaağaç’ın batı ve
kuzeybatısında bulunan Paläozoik phyllit-kum taş serisine aittir (Res.
2). Çalışma yerinin batı kısmında kum taşlar daha fazla bulunur. Ayrıca
Paläozoik zamandan gelen siyah kireç taşlar keşfedildi. Oymaağaç’ın
doğusunda Mesozoik’tan gelen kahverengi kireç taşlar bulunur. Bu
maddeden 530 m NN kadar yüksek olan tepeler oluşturuldu. Bu kireç
taşların içinde olan çatlaklar karbonat ile kaplanmıştı. Vezirköprü’nün
tortu havsası Tertiär’den gelen tortular ile dolduruldu. O yüzden onlar
Oymaağaç’ın çevresinde çok bulunur ve çok çeşit taşlar olarak
görülüyor. Tepelice Tepesi ve Kireçlikıran Tepesi killi taştan ve alçılı
tortudan oluşmaktadır. Kireç taşının içindeki erozyon çatlakları
karbonatlı konglomerat ile doldurulmuştu. 260m NN yüksek olan tepelerin
üstünde gri killi taşlar bulunuyordu. Kırmızı renkli topraklar
Tertiär’in yoğun bir aşınma olduğunu gösteriyor.
|
|
4. BITKISEL YÜZEY ARAŞTIRMASI (ÖZET)
|
Bitkisel
yüzey araştırmasında Vezirköprü-Oymaağaç bölgesinde bulunan orman ve
çalılık formasyonlar tasnif edildi. Üstün gelen orman toplumu yazın
yeşil sub-euxinili Carpino-Quercetum cerridis‘ tir. Önceden onlar
herhalde 250 ile 750m olan bütün tepelerde bulunuyor olmalıydı. Fakat
bugün çok az sayıda görülmektedir. Çoğu yerlerde çalılıkler çevrenin
görüntüsüne hakim. Çok fazla hayvan otlatmaktan bu çalılıklar
bozuluyorlar ve türleri azalıyor (Fontanesia phillyraeoides, Juniperus
oxycedrus). Şimdiye kadar sadece Inebolu-Zonguldak bölümde bilinen
Arbutus andrachne-Phillyrea latifolia-toplumu (Pseudo-Macchie) bu
bölgede raslanmış olması çok enteresan’dır. Dağ bölgesinde (Kunduz
Dağları, Karaömer Dağları) kayınağacı ormanları (Galio odorati-Fagetum
orientalis) gözlenmektedir. Ancak Oymaağaç çevresinde onlar yok. Az
sayılı Pinus nigra var. Aramanica (Junipero-Pinetum nigrae) bütün Iç
Anadolu çevresinde bozkır ormanlar ile yakın bir bağlantı gösteriyorlar.
Bölgede bugün Pinus nigra ile yapılan ağaçlandırma çalışmaları,
bitkisel tarihin bilinmesini zorlaştırmaktadır. Çiçek tozu profilleri
Oymaağaç bölgesinde şu anda yok.yok. Kuzeybatı Anadolu’dan gelen çiçek
tozu profillerinden iklimin çok fazla değişmediği kolayca
anlaşılabilmektedir. O yüzden Oymaağaç bölgesinde az sayılı bulunan
Carpino-Quercetum cerridis doğal flora’nın bir parçası mümkün olabılır. |